سیدمحمدجواد ابطحی نمایندۀ مردم خمینی‌شهر در توضیح شکل‌گیری مناطق آزاد به «نماینده» گفت: «مناطق آزاد با هدف تسریع مبادلات اقتصادی و نیز اهمیت صادرات از کشور احداث شد تا از برخی قوانین حاکم بر سرزمین هم جدا شوند و فعالان اقتصادی در این مناطق به فعالیت بپردازند. با کارکردی که در این مدت از مناطق آزاد شاهد بودیم متأسفانه این اهداف محقق نشده است.»

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در مخالفت با افزایش مناطق آزاد عنوان کرد: «افزایش مناطق آزاد مخالف بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است، با چه انگیزه‌ای سیاست کلی اقتصاد مقاومتی را نادیده می‌گیرید؟ انسان عاقل از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود، چرا باید تجربه‌ای که موفق نبوده را دوباره در کل کشور توسعه دهیم و تعداد این مناطق را اضافه کنیم؟ این اتفاق برای کشور بار مالی دارد.»

وی افزود: «ابتدا باید همان مناطقی که وجود دارد را آسیب‌شناسی و مشکلاتشان را برطرف کنیم. اگر در بهبود شرایط اقتصادی مؤثر واقع شد و آسیب‌شناسی‌ها جواب داد آن زمان به افزایش تعداد مناطق آزاد دست بزنیم.»

عضو فراکسیون نمایندگان ولایی با بیان اینکه «تجربه نشان داده است که از اهداف تشکیل مناطق آزاد به‌اندازۀ قابل‌توجهی فاصله گرفته‌ایم»، تصریح کرد: «مناطق آزاد به منبع درآمدی برای دلال‌ها تبدیل‌ شده است و در واقع شاهد واردات کالا به‌جای صادرات هستیم.»

* نظر مثبت به افزایش مناطق آزاد، به دلیل تضمین رأی

ابطحی با اعلام مخالفت با افزایش مناطق آزاد بر اساس شکل و روند کنونی بیان کرد: «بعضی از همکاران در مجلس، از ما می‌خواهند که به افزایش مناطق آزاد در مجلس رأی دهیم. متأسفانه از وضعیت موجود برای افزایش مناطق آزاد در کمیسیون آش شله‌قلمکاری درست‌ شده که به‌منظور رأی آوردن لایحۀ افزایش مناطق آزاد، اکثر استان‌ها را درگیر این موضوع کرده‌اند. از طرفی نیز هر استانی به‌دلیل اینکه نماینده‌اش در انتخابات آینده رأی بیاورد تقاضای رأی به مناطق آزاد را دارد، والّا حضوری که با همکاران در مجلس صحبت می‌کنیم مخالف افزایش مناطق هستند.»

وی با بیان اینکه افزایش مناطق آزاد به صلاح مملکت و اقتصاد کشور نیست، تصریح کرد: «به‌جای توسعۀ منطقۀ «مکران» که مقام معظم رهبری به توسعۀ آن سفارش زیاد هم داشتند همکاران به دنبال افزایش مناطق آزاد در جاهای دیگر کشور هستند.»

این نمایندۀ مجلس توضیح داد: «در بررسی شاخص‌های توسعۀ این مناطق نه‌تنها شاهد رشد شاخص‌ها نبودیم بلکه به‌نظر می‌رسد مراکز استان‌ها در مقایسه با این مناطق توسعۀ بیشتری داشته‌اند؛ درصورتی‌که شاخصه‌هایی که در منطقه آزاد داریم باید نسبت به استانی که آن منطقه در آن است بالاتر باشد.»

ابطحی ادامه داد: «به‌عنوان‌مثال شاخص‌های مناطق آزاد چابهار را با شاخص‌های کل استان سیستان و بلوچستان مقایسه کنیم متوجه می‌شویم شاخص‌های کل استان از منطقۀ آزاد پایین‌تر است و این اشتباه است. چندی پیش در بازدید از منطقۀ آزاد چابهار دریافتیم که مردم بومی آنجا و امام‌جمعۀ چابهار از وضعیت حاکم بر استان به‌شدت ناراضی هستند؛ چرا که افزایش قیمت زمین در این مناطق موجب شده است تأمین مسکن برای بومیان منطقه بسیار دشوار شود.»

* مناطق آزاد به سرزمین مونتاژکاری تبدیل‌شده‌اند

عضو کمیسیون آموزش مجلس توضیح داد: «مناطق آزاد به سرزمین مونتاژکاری و واردات کالا تبدیل‌ شده‌اند. به‌عنوان‌مثال برنج را از پاکستان به این منطقه می آورند، برنج در منطقه آزاد سورت و شلتوک از آن جدا می‌شود، بعد دومرتبه همین برنج را صادر می‌کنیم و باز مجدد همین برنج وارد کشور می‌شود. چای و دم‌نوش به همین ترتیب است. می‌توان همین چای و دم‌نوش را در جای دیگر هم درست کرد، نیازی نیست که مثلاً در منطقۀ آزاد چابهار این کار صورت گیرد.»

وی افزود: «به نظر می‌رسد دیدگاه سیاسی نسبت به مناطق آزاد و بهره‌برداری از پتانسیل این مناطق برای بعضی از رانت‌خواری‌ها ایجاب می‌کند که منطقۀ آزاد جدید تأسیس کنند. به‌عنوان‌مثال؛ در مجلس ایجاد منطقه آزاد «اینچئون» مطرح شد. به دوستان گفتیم دلایل زیست‌محیطی و تجاری خود برای تبدیل این منطقه به مناطق آزاد را بگویید تا ما هم ‌رأی دهیم؛ اما متأسفانه دلایل کافی ارائه نکردند.»

* مناطق آزاد فرصت اشتغال را از بین برده است

ابطحی در پاسخ به این سؤال که آیا این مناطق سالانه ۲۰ هزار شغل ایجاد می‌کنند تأکید کرد: «به‌هیچ‌عنوان این‌گونه نیست. نه‌تنها اشتغال‌زایی مثبتی در مناطق آزاد دیده نمی‌شود؛ بلکه با حجم وسیعی از واردات، افزایش بیکاری در کشور و کاهش تولیدات داخلی رقم خورده است. مناطق آزاد فرصت‌های شغلی را از بین برده و برای بومیان منطقه هم هیچ شغلی ایجاد نکرده ‌است. نرخ اشتغال، تعداد افراد تحت پوشش، مشترکین آب و برق و تعداد پزشکان و غیره هیچ‌گاه بهبود نیافته است و ما هیچ‌گاه شاهد رونق اشتغال در این مناطق نبوده‌ایم.»

نمایندۀ خمینی‌شهر در مجلس افزود: «شاهدیم که جوانان در این استان‌ها بیکار هستند، ساکنان مناطق آزادی که استقلال دارند، حسرت می‌خوردند که دیگران از تهران و اصفهان و ... در آنجا اشتغال دارند. همواره شاهد هستیم که در برخی استان‌ها و شهرها که مناطق ویژه نیستند اشتغال بهتری ایجاد شده است؛ ازاین‌رو ایجاد این مناطق را ضروری نمی‌دانیم.»

وی در پاسخ به این سؤال که «آیا مناطق آزاد کمکی به رفع تحریم‌ها داشته‌اند؟» اذعان کرد: «مناطق آزاد تأثیری در رفع تحریم‌ها ندارند بلکه کول‌بران هستند که می‌توانند تحریم‌ها را دور بزنند و همواره این قبیل صحبت‌ها توجیهات درستی برای افزایش مناطق آزاد نیست.»

* ساختار مناطق آزاد این است که گمرکات را حذف کنند

این نمایندۀ مجلس شرایط مناطق ویژه را توضیح داد و گفت: «ساختار مناطق آزاد این است که گمرکات را حذف کنند؛ ولی موضوع درخصوص مناطق ویژه متفاوت است. این مناطق تحت کنترل دولت هستند ولی یک‌سری یارانه و تخفیف‌های مالیاتی به آن‌ها داده می‌شود که بتوانند بگویند مثلاً در این منطقه گیاهان دارویی را پرورش می‌دهیم. در منطقۀ ویژه افراد زمین‌هایی را دارند بعد آنها را تغییر کاربری می‌دهند و با این کار مثلاً قیمت زمین از متری هزار تومان به یک میلیون تومان می‌رسد.»

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «بررسی‌ها نشان می هد که مناطق آزاد به قطب واردات تبدیل‌شده‌اند؛ درصورتی‌که هدف از ایجاد این مناطق در کشور توسعۀ صادرات محصولات ایرانی به خارج از کشور بود. دخالت برخی دولتمردان و رانت‌خوارها در این قضیه باعث شده به اهداف مورد نظر در مناطق آزاد نرسیم. علاوه‌براین عدم نظارت کافی بر این مناطق نیز مسئلۀ مهمی است.»

ابطحی خاطرنشان کرد: «تا زمانی که در کشور ما اصل تعارض منافع حل نشود، این رانت‌ها نیز وجود دارد. جابجایی مدیران در مناطق آزاد نشان می‌دهد که منفعت و سود عده‌ای در این مناطق است.»

عضو فراکسیون نمایندگان ولایی با بیان اینکه «باید قانون حاکم بر مناطق آزاد بازنگری شود»، تأکید کرد: «تا این تفکر نئولیبرالیسمی در جامعۀ ما که از زمان مرحوم هاشمی‌رفسنجانی حاکم است تغییر نکند وضعیت مناطق آزاد هم رو به بهبودی نخواهد رفت. باید قوانین بازنگری شود و هیئت امنا و اساسنامه‌ای که دارند مجدد بررسی شود تا از این وضعیت بلبشویی که حاکم است جلوگیری شود.»

ابطحی همچنین یادآور شد: «تغییر و تعویض مدیران مناطق آزاد نشان می‌دهد که با چه انگیزه‌هایی در این مناطق تثبیت مدیریت نشده است. به‌عبارت‌دیگر افرادی در این مناطق فقط به کارهای روزمرۀ خود می‌پردازند و اهداف استراتژیکی در این کار تبیین نشده است. مجموعۀ این مشکلات باعث شده مردم ساکن این مناطق از اینکه محل سکونتشان به منطقۀ آزاد تبدیل‌ شده ناراضی باشند.»

*مجلس دهم مجلسی بخشی‌نگر است

وی در پاسخ به این سؤال که چرا برخی معتقد هستند مناطق آزاد حیاط‌ خلوت دولت‌ها هستند، عنوان کرد: «نکتۀ قابل‌توجه این است که دولت‌ها به‌محض اینکه روی کار می‌آیند ابتدا مدیران مناطق آزاد را تغییر می‌دهند، به‌دلیل اینکه مناطق آزاد برای دولت‌ها سودآور هستند. دولت‌ها نیروهای خود را در این مناطق می‌چینند و از انجام واردات و مابه‌التفاوت صادرات پول کلانی نصیب دولت‌ها می‌شود که می‌توانند قدرت مانور داشته باشند و به‌واسطه آن اهداف سیاسی خود را در پشت پردۀ اهداف اقتصادی پیش ببرند. به همین جهت می‌گویند مناطق آزاد حیاط‌ خلوت دولت‌ها هستند.»

عضو فراکسیون نمایندگان ولایی تصریح کرد: «مجلس دهم مجلسی بخشی‌نگر است. مجلس با این شکل متأسفانه در هر دوره بدتر از دورۀ قبل عمل می‌کند؛ چراکه نمایندگان هم هزینه می‌کنند برای ورود به مجلس و هم می‌خواهند در دوره‌های بعد حضورداشته باشند، به همین دلیل مجلس قاطعی در این قضایا نداریم.»

ابطحی در ادامه افزود: «مناطق آزاد باید به‌خاطر پویایی اقتصاد ما هدف‌گذاری می‌شد تا بتوانیم آن را دروازۀ صادرات قرار دهیم؛ اما تمام تلاش برای واردات صورت می‌گیرد. در حال حاضر شرکت‌های ایرانی در این مناطق محصولات وارداتی را بسته‌بندی می‌کنند و به‌عنوان کالای ایرانی در داخل کشور به فروش می‌رسانند. اعتقاد من این است که برای ساماندهی و افزایش کارایی مناطق آزاد باید ابتدا نقایص قانونی آن را برطرف کنیم.»